MANIPUR GAM BUAINA HI TUI VAT KHAT A SUKMIT THEI AHI
K. L. MUANA KHAUTE
Buaina hi mimal khat leh khat le a buai sek kampha awpha ahem, lainatu khat in le bailam cha a phel mitthei a, chi leh kuang buaina haw hi le gam vaihawmtu ten le aki tuak lo te le a ko khawm a dawkan khat in a thu’n lemna haksa thim le amipi te lungawi lo na te chu gen khawm in tualgal hial piang lo in lemna a bawl thei diu ahi aziak chu mipi palai dinga kitel ahiu a, inu leh pa ahiu a, agam leh amipi te a lungsiat uh leh hepina taw khenchuam um lo in vaihawm leu lemna chu um di ahi. Ahinla, tuchung buaina hi vaihawm te thiamlo leh thuneina maimai duchakna ziak ahi em lem na sang in buaina chaw phul lunglut zaw a bang ui.
Khawvel muntin gam tin a buaina a tam a, ho tu pha nei gam chu buai na um sek mahleh puitu ahi na dawl un chunglam pilna mangchan agam sung a buaina tamtak um te le thisan naisan, kitha kimat huaisia umlo in lemna a siam sek ui. Zia gual a lemna siam thei te chu vaihawmtu dik tak aki ti sek ui. Achuti lo a lemna siam thei lo a buaina sumit zo lo chu mipi dawitel a ting hi puan tin uh, thagumhat leh sum leh pai hât a ting ahiu a, mipi’n le phatchuampi pua”n tin igam in le khantona bang ma um lo hial di ahi. Zia ziak achun mipi ten hiat thiam a, I vote mantam tak hi mipil, gam leh nam ngaina itel masia’u khantona leh mipi kingainatna um puantin kinakna leh khantona him him igam a umlo di ahi.
Tuchung i gam sunga buaina hung ki pat na hi i ngaitua leh thik zachat um tak ahi. Tekhinna’n forest reserved, wetland, drugs, land disputes, wildlife sanctuary, foreigners issue, poppy cultivation, sovereignty demand, state demand, UT demand, Tribe demand, unreserved land etc te haw hi a um ngeia, state khat a um ihi chun demand a um di mawng ahi. Zia chu gamsung vaihawm te, mipi vaihawmte chun a chate demand leh thil diklo, govt. in aphal lo bawl te chu a chan dinga mukawm a piak thei a um leh pian tin, adiklo bawl te chu dan tawh kithuak a gawt mai ding a kilawm chu a hikhel na dungzui a gawt mai di chu ahi. Zia diklo bawl dik chu govt na a zia gualma chun demand bawl te le India danpi nuai a chanvo piak thei te chu do leh thachimit guat sang a table a suk fel thei lo bangma um lo ahi. Zia dan chu mat gawlo, imuda te sukchimit guat mai hi thil hi thei ahi puai. Mi kua tawbang aki chu or aki na a um chu govt. Court or sepai anei dan dungzui a gawt a, compensation piak ngai te piak a lemna siam chu govt. na sep ding a hi.
Tu din mun chet a bang issue pen a I gam buai ahem hetzaw lo phial in a um hi, Foreigner case ahi leh a ngaitua di dan chuam um intin, land issues-wetland, wildlife Sanctuary, unsurvey land, Drugs or poppy cultivation, issue dang dang aum leh dân dungzui a action lak thei ahi. Amabo, Govt. Non-naga tribal Zomi, Hmar, mizo Kuki manipur leilung a tîl apat meitei tawh ala cheng khawm zing foreigner ahiu ti govt in meitei majority taw tha chimit a guat hi khawvel leh Pathian in le awi puan tin zo le zo puan ah. Zia gual lungthim leh lunggel chu akhanglui vai ta law ta, thi leh hin kal a Pathian gam siamtu pa taw thi leh thau pawl a ki do ding ahi tak ziak in gam nei tu ka hi ki ti meitei ten a suapiu ei ngai lo uh chun gamthak aki bawl uh ngai khawng di ahi.
A kikhel nai puai suapi (meitei) te la suapi Zo-Suan te chung leh Pathian chung in ngaidam dawn inka, gam leh nam siam tun ahung ngaidam thei chun gam neitu a hawp piak dan dan a lungtuak in cheng khawm kit maw sam ding ihih em ti hi ka pauchapna ahi. Khawvel mi khangto in suan leh pak hung piang zel leh le leilung hi lua suak zolo di ihiu. Khawvel siamtu zai ngak in, tuni tiang a kitha, kihuatna zosia te hi le Pathian a sudam thei vek hi.
Khaile, unau meitei te Pathian dik tak buan unla, ngaidam dawn un, aman ngaidam ding in ahun ngak zing la hiu. Tichun lasuapi Zo-Suante te Pathian gam siam sa gam hoi tak ahin i chen na diu a bung bung in ei khenpiak intin sa leh gal lau na gam a, ki ngaidam thei lo te kha ei ki ngaidam sak in new Jerusalem a chun a ama chawihawi ding ihi tau.. Mihiam thil hitheina a bei phet leh siamtu thil hi theina chu kipan tan tin, tak achun limtawp um lo, kikhen na leh ki daidan lo na mun a chun damsung chawmcha hi mang khawm tai tiu.
Politicians dik tak chu gam leh nam a ngaina, alung a siat ding ahi a vaihawm na sung a mi ki na, gam demand etc aum chun ama ah pilna leh khawvel nei tu Pathian pilna mang a lemna a siam tei tei ding ahi. Chuti ahi lo a kido, kitha, in ki halpiak, sakhua biakna na lam a khen chuam anei chu a gamsung in lemna um ngai ngai puan tin mipi te hung leh khang hung umzel di te le ki muana leh ki ngainatna le hung um thei lo ding ahi ban in gam le athem them in hung ki khen intin, aman le ahin na hung chân thei in tin akhang a gensim hung hi di ahi. Zia Zia achun, vaigei thim ta maleh mipil mithiamte tawh democracy tak a sepai thahatna tawh zalenna Or lemna a siam di ahi. Zia chu a bawl thei lo chun a chutna a nutsia vaihawm thei di te chunga vaihawmna a piak di a mawpuakna leh a hi ding a kilawm ahi.
